Spinazie

Historie

Spinazie is afkomstig uit Perzië, het huidige Iran. Arabische handelaren brachten het naar India en zo kwam het al snel in China, waar het bekend werd als “Perzische groente”.
Het was, wonderwel, een niet bij de Grieken en Romeinen bekende groente. Daarentegen een erg populaire groente in de Arabisch-Mediterrane omgeving: van Marokko tot en met Turkije.
Men neemt aan dat spinacia oleracea afkomstig is van spinacia tetranda, dat nog in het wild in Anatolië (het grote midden van Turkije) voor schijnt te komen. Andere bronnen zeggen dat er geen echte wilde spinazie meer bestaat. Het zijn allemaal cultuurvormen en de plant heeft ook niet de neiging tot verwilderen.
[MergenMetz: Kennelijk in tegenstelling tot spinacia tetranda en [7] zegt dat in Iran nog wilde, doch oneetbare, spinazie groeit.]

De naam komt ook uit het Perzisch. Van ispanadsch naar ispanach via het Arabisch isfinadsch en isfanach naar het Spaans espinaca.En dan naar het Duits, Nederlands enzovoorts. (Een iets andere benadering is een redenering van de Duitse botanicus Leonhart Fuchs in zijn Kruidenboek (1543) – omdat het uit Spanje komt via het Arabische Hispanach, Hispanachkraut, waarbij die spina dus op Hispania, Spanje slaat.)

Spinazie is een ganzenvoet; hiertoe behoren veel eetbare gewassen, zo ook de tuinmelde. Vanuit Spanje begon de trektocht naar het noorden van Europa. Eerst naar de (Franse) Provence en toen verder. In de Late Middeleeuwen schrijft Albert de Grote (zie afbeelding), Duits filosoof en theoloog, in de 13e eeuw: “Hij overtreft de melde.” In 1485 wordt het in Mains, in de Hortus Sanitatis, nog als een heilzame plant aangeduid.

Enfin, zo rond 1500 verdrong de spinazie haar zusje, de tuinmelde, van het Europese menu.

Florentine

Popeye

Eigenlijk was Popeye van voor de Tweede Wereldoorlog. En zijn geestelijk vader was al overleden. Toch werd Popeye tijdens de oorlog (door de Amerikaanse regering) ingezet om zuiniger om te gaan vlees te eten en meer spinazie. Spinazie zou (en is ook wel) heel erg gezond zijn en veel ijzer bevatten. Over dat laatste doen twee verhalen de ronde: het ijzer komt van het blik en het andere is dat een laboratorium een kommaatje verkeerd had gezet: 40 mg i.p.v. 4 mg per 100 gram spinazie. (Met die 4 mg bevat spinazie nog steeds veel ijzer, maar dat terzijde. Ironisch genoeg zorgt de hoeveelheid oxaalzuur in spinazie ervoor dat het ijzer amper kan worden opgenomen door ons lichaam.)

Culinair

Het blad wordt gegeten. Lelijk blad wegdoen, steeltjes bijsnijden (eventuele gele c.q. lelijke delen wegnemen dus), wassen (drie keer wassen is schoon).
Jong, vers, fris blad is goed als sla te gebruiken. Dat is meestal voorjaarsspinazie. De latere soorten (herfst) hebben dikker, harder blad.
De ietwat aardse, licht kruidige smaak, maakt het een uitstekende groente bij vlees, vis of vegetarische gerechten. In de Westerse keuken is spinazie vooral een groente. In het Midden-Oosten en Azië wordt het ook gebruikt in zoete gerechten.
Wokken, koken, stomen in taarten verwerken. Alles kan. Maar houdt er rekening mee dat het volume enorm afneemt, tot wel een tiende van waarmee u begon. Het koken is kort: eigenlijk blancheren en na een paar luttele seconden uit het kokende water nemen en snel in (ijs)koud water terugkoelen.

Bewaren

Verse spinazie (dus mooi donker groen, geen geel aan de steeltjes), ongewassen kan in een gesloten plastic zak gedurende vijf dagen in de koelkast worden bewaard. Probeer zo veel mogelijk lucht uit de zak te knijpen – natuurlijk zonder het blad te kneuzen.
Anderen zeggen: in een vochtige theedoek twee dagen.
Gekookte spinazie niet bewaren. (Zie hieronder bij nitraten.)

Voedingswaarde

Per 100 gram:

Nitraten en nitriet

Nitraten komen in heel veel bladgroen voor. Ze zijn ongevaarlijk. Bij lauwe temperaturen zetten bacteriën ze om in nitriet. En dat is in bepaalde hoeveelheden is dat schadelijk.
Bij snel afkoelen van gekookte spinazie is er echter geen tot zeer klein gevaar. Vandaar de diepvriesspinazie. Maar laat u thuis een bord spinazie tot morgen staan, ja, dan…

Oxaalzuur

Ja. Spinazie bevat nogal wat oxaalzuur. Dat trekt kalk aan en dat voelt u aan uw tanden, als u het eet. Het oxaalzuur verhindert ook de opname van het ijzer dat in de groente zit. En natuurlijk de kalk. Als u het kookwater weggooit, gooit u ook de oxaalzuur weg. Waarvan akte.

Teelt

Spinazie groeit snel en kent een dunne penwortel, die tot wel 140 cm diepte kan reiken [2]. De plant zelf kan 40 cm hoog worden. Als u het in zaad laat schieten.

Zaaien	begin maart tot eind december buiten, in januari/februari in de koude bak, ter plekke zaaien op 1 à 2 cm diepte. Zaai in rijen die minstens 15 cm van elkaar liggen. Spinazie kiemt vanaf 7o C. Zomer: spinazie kiemt niet boven de 22o C [2] of 30o C [8] en als er al planten staan is ze bij warm weer nogal schietgraag; we raden zomerteelt af. Alternatief is snijbiet enNieuw-Zeelandse spinazie.
Uitdunnen	uitdunnen op 10 cm tussen de planten Voor een snijsla-achtige toepassing is dit niet nodig.
Oogst	naar mate het warmer wordt: drie, twee, anderhalve maand na het zaaien Pluk het blad; haal de hele planten uit de grond als ze 15 à 20 cm zijn

Plantafstand: 10 cm in de rij – of niet, voor het snijden van heel jong blad; 15 cm tussen de rijen.

Water: Bij droge periodes water geven

Tip: In de winter de spinazie beschermen met wat mulch en stro [2]

Bemesting

Veel compost. Het is een bladgroente en compost zorgt er ook voor dat vocht in de grond behouden blijft. Spinazie houdt van stikstof (bijv. koffieprut) en kalium (zit o.a. in houtas). Maar deze twee stoffen niet echt apart toevoeren. Gewoon goede compost voldoet.

Bodem & standplaats

Spinazie behoort tot de bladgewassen. Ze houdt van een “goedgevulde” grond, dus die luchtig en rijk is aan voedingsstoffen. Maar niet tè luchtige, pas bewerkte grond [2]. In de zomer niet, of anders op een beschaduwde plaats zaaien.
Spinazie houdt niet van natte, slecht gedraineerde grond [4].

Rassen

Spinacia oleracea is echte spinazie. Er zijn ook andere vormen, zoalsspinacia turkestanica (wilde spinazie) en Spinacia tetranda (ook wild en wordt wel als een oervorm gezien). Over deze beide rassen is weinig heldere literatuur te vinden.
Van s. oleracea zijn grofweg de oude scherpzadige rassen (dus werkelijk stekelig) en nieuwere, rondzadige rassen. De eerste groeien snel en schieten graag, de tweede categorie groeit langzaam en is minder gevoelig voor doorschieten.

Vroege teelt: Breedblad Scherpzaad, Winterreuzen, Vroeg Reuzenblad.
Lente en herfst: (Reuzen van) Viroflay, Resistoflay, Monoppa (Duits, wat minder oxaalzuur en ook geschikt voor de winterteelt), Medania

Zaadteelt

De mannelijke planten schieten het eerst, vergelen en u verwijdert ze. De vrouwelijke vormen in de oksels zaad. Als deze beginnen te vergelen en het zaad wordt donker, oogst u de planten en laat ze ergens drogen in een luchtige ruimte. Dan wint u het zaad.
Let op: vogels houden ook van spinaziezaad. Dus een gaasje over de vrouwelijke planten kan helpen.
Voor dit lemma: met dank aan [2].

Ziekten en belagers

Over het algemeen makkelijk. Bladluizen. Meeldauw. Bietenvlieg, waarvan de larven gangetjes maken in de bladeren en het bladmoes wegvreten. Maar dit klinkt dramatischer dan de totale schade. Als het koud en nat is, kunnen kiemschimmels ervoor zorgen dat het zaad niet kiemt dan wel dat kiemplantjes aangetast worden.

Maar eigenlijk is spinazie behoorlijk makkelijk.